Εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ" : Οι βρύσες τρέχουν θάλασσα

Αντιγράφουμε από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ" ένα άρθρο του Κου Λιαλιου αναφερόμενο και στο πρόβλημα του νερού στην Χίο.

------------------------------------------------------------------------------------------------
Χωρίς πόσιμο νερό πολλές παράκτιες περιοχές λόγω της καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα από χιλιάδες ανεξέλεγκτες γεωτρήσεις
Του Γιωργου Λιαλιου
«Πέρυσι το καλοκαίρι, για ημέρες οι βρύσες έτρεχαν θάλασσα. Σαν να μην έφθανε που δεν είχαμε νερό το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας. Μετά η κατάσταση βελτιώθηκε κάπως, αλλά έκτοτε πίνουμε όλοι μόνο εμφιαλωμένο». Η κ. Αννα Καραγιάννη είναι μία από τους περίπου 15.000 κατοίκους του Ναυπλίου που έζησαν πέρυσι οξύ πρόβλημα έλλειψης νερού. Η κατάσταση επιδεινώθηκε με την υπεράντληση των πηγών, που οδήγησε στη διείσδυση της θάλασσας στον υπόγειο υδροφορέα.
Οπως λέει στην «Κ» η κ. Καραγιάννη, το πρόβλημα δεν αφορά μόνο το Ναύπλιο, αλλά σχεδόν όλη την ευρύτερη περιοχή. «Σε παραλιακά χωριά στην Αργολίδα και στην Κορινθία δεν μπορούν ούτε να σφουγγαρίσουν, γιατί τα πατώματα γίνονται άσπρα, όχι από καθαριότητα, αλλά... από το αλάτι!» Κι αν στην πόλη του Ναυπλίου η υφαλμύρινση του νερού ήταν κάτι παροδικό, σε άλλες περιοχές της χώρας οι υπόγειοι υδροφορείς έχουν πλέον από χρόνια μόνο θάλασσα. Με τη ζήτηση στις παράκτιες περιοχές να αυξάνει συνεχώς και τις τουλάχιστον 200.000 νόμιμες γεωτρήσεις σε όλη τη χώρα να αντλούν ανεξέλεγκτα, οι βροχοπτώσεις του φετινού υδρολογικού έτους δεν μπορούν παρά να αμβλύνουν ελάχιστα το πρόβλημα. Οι επιστήμονες θεωρούν την κατάσταση αναστρέψιμη, αρκεί να ληφθούν δραστικά μέτρα. Σε αντίθετη περίπτωση, σημειώνουν, οι περιοχές με σοβαρό πρόβλημα στην ποιότητα των υπογείων νερών θα αυξηθούν.
Το πρόβλημα αφορά κάθε παράκτια περιοχή με σημαντική τουριστική ανάπτυξη ή εντατική γεωργική εκμετάλλευση: από τη νότια Κρήτη έως τα παράλια της Ροδόπης. «Οι περιοχές εκείνες που αντιμετωπίζουν το εντονότερο πρόβλημα είναι εκείνες που έχουν μεγάλες αρδευτικές γεωτρήσεις, ή αντλούν νερό από το εσωτερικό της γης για να καλύψουν τις υδρευτικές ανάγκες της περιόδου αιχμής», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Παναγιώτης Σαμπατακάκης, υδρογεωλόγος, πρόεδρος του Συλλόγου Επιστημόνων στο Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Μελετών (ΙΓΜΕ).

Πού υπάρχει το μεγαλύτερο πρόβλημα

Ποιες είναι οι περιοχές που αντιμετωπίζουν σήμερα το μεγαλύτερο πρόβλημα στη χώρα;

Καμποχώρα Χίου

Ιδιαίτερα οξύ είναι το πρόβλημα της υφαλμύρινσης των υπόγειων υδάτων στον Κάμπο και την Καμποχώρα της Χίου, μερικά μόλις χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού. Η θάλασσα έχει διεισδύσει μέσα στον υδροφόρο ορίζοντα σε βάθος 4 χιλιομέτρων ή και περισσότερο. «Το νερό όχι μόνο δεν είναι πόσιμο, αλλά δεν χρησιμοποιείται ούτε για μαγείρεμα, ενώ καταστρέφει φίλτρα, βρύσες και πλυντήρια», εξηγεί ο κ. Καρατζάς, ο οποίος, μάλιστα, κατάγεται από τη συγκεκριμένη περιοχή. «Οι ντόπιοι συχνά πηγαίνουν στο βουνό και φέρνουν νερό από τις πηγές με μπουκάλια και δοχεία. Δυστυχώς έχουμε επιστρέψει... στο 1940». Επιπρόσθετο ποιοτικό πρόβλημα δημιουργεί η ανίχνευση στο νερό ίχνους υδραργύρου, το οποίο όμως εκτιμάται ότι οφείλεται σε φυσικά αίτια.

Αργολικό πεδίο.
Στη χειρότερη κατάσταση σε ολόκληρη τη χώρα βρίσκεται η περιοχή αυτή, στην οποία η θάλασσα έχει διεισδύσει σε βάθος 6 - 7 χλμ! Πέρυσι το Ναύπλιο δεν είχε νερό για το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας και όσες είχε... οι βρύσες «έτρεχαν» θάλασσα. «Το αργολικό πεδίο είναι παράδειγμα κακοδιαχείρισης των υπόγειων υδάτων ήδη από τη δεκαετία του 1970», λέει ο υδρογεωλόγος Π. Σαμπατακάκης. «Κι αυτό γιατί πίσω από τις πηγές των Μύλων που υδρεύουν το Ναύπλιο και το Αργος υπάρχουν ιδιωτικές γεωτρήσεις που λειτουργούν νομότυπα, χωρίς όμως επιστημονικά κριτήρια! Το λιγοστό νερό που είχε απομείνει το αντλούσαν ανεξέλεγκτα και πότιζαν, όταν οι 80.000 πολίτες των αστικών κέντρων της περιοχής χρησιμοποιούσαν υφάλμυρο νερό στο δίκτυο ύδρευσης, κάτι που απαγορεύεται από τη νομοθεσία. Το πρόβλημα του αργολικού πεδίου δεν λύνεται με ευχολόγια, θα έπρεπε να μπει άμεσο φρένο στις γεωτρήσεις».
Βόρεια Κορινθία.
Αντιμετωπίζει σημαντικό πρόβλημα καθώς η θάλασσα έχει διεισδύσει από 1 - 4 χλμ. στους υπόγειους υδροφορείς, ανάλογα με τα πετρώματα της κάθε περιοχής. Το πρόβλημα είναι έντονο σε μια ευρεία παραλιακή ζώνη, από το Σοφικό έως το Αίγιο, ενώ πολλές περιοχές έχουν πάψει από χρόνια να χρησιμοποιούν το νερό του δικτύου όχι μόνο για πόση αλλά και για μαγείρεμα.
Δυτική Μεσσηνία.
Η θάλασσα έχει διεισδύσει 1 - 2 χιλιόμετρα στα παράκτια υπόγεια αποθέματα της περιοχής. «Το ιδιαίτερο στην περίπτωση αυτή δεν είναι το πόσο βαθιά έχει διεισδύσει η θάλασσα, αλλά πόσο επιμήκης είναι η ζώνη όπου παρουσιάζεται το πρόβλημα, η οποία ξεκινάει πλέον λίγο μετά τον Πύργο», λέει ο κ. Σαμπατακάκης.
Αιγαίο.
Μόνο υφάλμυρους υπόγειους υδροφορείς έχουν πλέον αρκετά νησιά, λόγω μικρής έκτασης της ενδοχώρας, λιγοστών βροχοπτώσεων και μεγάλης τουριστικής και οικιστικής ανάπτυξης. «Σαντορίνη, Νάξος, Σύρος, Σίφνος, Αμοργός είναι μερικά από τα νησιά με οξύ πρόβλημα».
Κρήτη.
Διαστάσεις λαμβάνει την τελευταία δεκαετία η υφαλμύρινση των παράκτιων υδροφορέων στη Μεγαλόνησο. Εντονότερο είναι το πρόβλημα στο βορρά και ιδίως στις περιοχές Χερσονήσου, Κάβου Μεσσαράς, Ηρακλείου, Σητείας και Φαλάσαρνας. Στη Χερσόνησο η θάλασσα έχει σε ορισμένα σημεία διεισδύσει 2 - 3 χλμ. στην ξηρά.
Ανατολική Αττική.
Επιδεινούμενο είναι το πρόβλημα στην περιοχή στην οποία το νερό δεν χρησιμοποιείται για ύδρευση. Η θάλασσα έχει διεισδύσει περίπου 1 - 2 χιλιόμετρα σε όλη την ανατολική ζώνη, φθάνοντας ανά σημεία τα 4 ή 5 χλμ. «Φυσιολογικά, η μείωση της γεωργίας στην Αττική θα έπρεπε να βοηθήσει στη σταδιακή αναπλήρωση των υπόγειων υδροφορέων», εξηγεί ο κ. Σαμπατακάκης. «Ομως με τη μεγάλη αστική επέκταση προς τα Μεσόγεια περιορίζεται σημαντικά η ποσότητα του νερού που διεισδύει στο εσωτερικό της γης, άρα και η τροφοδοσία των υπόγειων υδροφορέων».
Χαλκιδική.
Αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υφαλμύρινσης των υπόγειων υδάτων της καθώς η θάλασσα έχει διεισδύσει σε βάθος τουλάχιστον ενός χλμ. σε όλη την παράκτια ζώνη, λόγω της μεγάλης οικιστικής και τουριστικής ανάπτυξης.
Τα προβλήματα αυτά, βέβαια, δεν είναι σημερινά. «Αρχισαν να γίνονται αισθητά ήδη από τη δεκαετία του '70, όταν η μείωση των βροχοπτώσεων οδήγησε σε μια απότομη αύξηση των γεωτρήσεων, τόσο για άρδευση, όσο και για ύδρευση», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Γιώργος Καρατζάς, καθηγητής στο τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης. «Αποτέλεσμα είναι το νερό να μην μπορεί αρχικά να χρησιμοποιηθεί για ύδρευση και αργότερα, όσο αυξάνεται η αλατότητα, ούτε για άρδευση καθώς υποβαθμίζει τα εδάφη. Η ζημιά αυτή μπορεί να αποκατασταθεί, αλλά θα χρειαστούν τουλάχιστον 50 χρόνια». Τι θα μπορούσε λοιπόν να γίνει για να προστατευθούν και να ανακάμψουν οι υπόγειοι υδροφορείς στις παράκτιες περιοχές; «Πρώτο και κύριο, πρέπει να ελεγχθούν οι αντλήσεις νερού!», λέει ο κ. Σαμπατακάκης. «Δεν μπορεί ο κάθε ιδιοκτήτης γεώτρησης ή ο κάθε δήμος να αυτοπροσδιορίζει τις ανάγκες του σε νερό! Είμαστε η μόνη δυτικοευρωπαϊκή χώρα που δεν γνωρίζουμε τι αντλούμε από τα υπόγεια νερά, τα οποία καλύπτουν το 67% των αναγκών μας! Σημασία δεν έχει πόσες γεωτρήσεις έχουμε, αλλά τι ποσότητες αντλούν. Φυσικά, όλα αυτά έχουν σχέση και με τις πρακτικές μας στη διαχείριση νερού».
Εκτός από τον περιορισμό των αντλήσεων, ώστε να γεμίσει και πάλι με φυσικό τρόπο ο υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας, τα τελευταία χρόνια αναπτύσσονται πολλές μέθοδοι σχετικά με τον τεχνητό εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων. «Το τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος εφάρμοσε πιλοτικά μια τέτοια μέθοδο με εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφορέα με νερό που προκύπτει μετά από τριτοβάθμια επεξεργασία από τον βιολογικό καθαρισμό του Ηρακλείου», λέει ο κ. Καρατζάς. «Το νερό αυτό, στο οποίο το οργανικό φορτίο είχε απομακρυνθεί κατά 99% επαναδιοχετεύθηκε στον υπόγειο υδροφορέα μέσα από δύο γεωτρήσεις. Η ποσότητα που διοχετεύουμε είναι μικρή, περίπου 200 m3/ημέρα. Ωστόσο, οι πρώτες μετρήσεις μας έδειξαν ότι η στάθμη του υδροφορέα ανέβηκε». Ανάλογες μέθοδοι δεν τυχαίνουν της αποδοχής όλης της επιστημονικής κοινότητας. «Το νερό που προκύπτει από τριτοβάθμιο βιολογικό καθαρισμό δεν θεωρείται ακόμα κατάλληλο ποιοτικά», λέει ο κ. Σαμπατακάκης.

Χερσόνησος Κρήτης

Η περιοχή της Χερσονήσου, περίπου 20-30 χιλιόμετρα ανατολικά της πόλης του Ηρακλείου, αντιμετωπίζει την τελευταία δεκαετία οξύ πρόβλημα με την υποβάθμιση των παράκτιων υδροφορέων της από τη διείσδυση της θάλασσας. «Η θάλασσα έχει διεισδύσει για περισσότερα από 2 χιλιόμετρα στο εσωτερικό, με αποτέλεσμα όλες οι γεωτρήσεις -οι νόμιμες είναι περί τις 20- να δίνουν υφάλμυρο νερό», εξηγεί ο καθηγητής Πολυτεχνείου κ. Γ. Καρατζάς. «Στην περιοχή υπάρχουν μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, ενώ εξακολουθεί η καλλιέργεια μεγάλων εκτάσεων. Το πρόβλημα είναι τέτοιο που ο τοπικός δήμος προσανατολίζεται στη δημιουργία μονάδας αφαλάτωσης για να καλύψει μέρος των αναγκών, ιδίως για την τουριστική περίοδο, η οποία όμως στην Κρήτη είναι διευρυμένη χρονικά».

Πώς γίνεται η υφαλμύρινση του υδροφόρου ορίζοντα

Στον παράκτιο υδροφόρο ορίζοντα, το νερό της θάλασσας έρχεται σε επαφή με το «γλυκό» νερό. Επειδή, όμως, το θαλάσσιο νερό είναι βαρύτερο, τείνει να βρίσκεται κάτω από το στρώμα του φρέσκου νερού. Οσο αντλείται όμως το «γλυκό» νερό από γεωτρήσεις στην παράκτια περιοχή, τόσο μειώνεται το ύψος του υπόγειου νερού, με αποτέλεσμα να μειώνεται η αντίσταση στη διείσδυση της θάλασσας. Επιπλέον, η μεγάλη άντληση νερού από ένα σημείο μπορεί να δημιουργήσει έναν «κώνο» θαλάσσιου νερού κάτω από τη γεώτρηση και τελικά να οδηγήσει στην άντληση αλμυρού νερού. Με τη μεγαλύτερη διείσδυση του θαλασσινού νερού αλλοιώνεται σταδιακά και η ποιότητα του γλυκού, το οποίο μετατρέπεται σταδιακά σε υφάλμυρο και τελικά σε αλμυρό.